وبلاگستان ايران در سالي كه گذشت، فراز و نشيبهاي بسيار زيادي را پشت سر نهاد و البته يكي از سالهاي اوج، ترقي و موفقيت خود را نيز سپري كرد. موفقيتهاي وبلاگنويسان ايراني از ابتداي سال آغاز شد از همان حركت دسته‌جمعي وبلاگ‌نويسان كه بالاخره مسوولان گوگل را هر چند با اندكي كم‌فروشي متقاعد كرد تا لوگوي ويژه عيد باستاني نوروز را در صفحه ويژه زبان فارسي قرار دهد. بعد از آن بود كه اتفاقات سياسي و اجتماعي گوناگون و همچنين رويدادهاي مختلفي كه در اثر بحثهاي داخلي بين وبلاگنويسها به وقوع پيوست، زمينه‌ساز باز شدن پرونده‌هاي متعدد و متفاوتي در اين فضا شد،از جمله‌ اين اتفاقات مي‌توان به آغاز وبلاگنويسي محمود احمدي‌نژاد، اشاره كرد كه بازتابي گسترده در سطح وبلاگهاي فارسي داشت و دامنه‌ انعكاس خبري و رسانه‌يي آن به دليل موجي كه وبلاگهاي فارسي را در برگرفته بود، به بسياري از وبلاگهاي غيرفارسي و رسانه‌هاي بين‌المللي نيز كشيده شد و منبع اين خبر نيز در تمامي اطلاعات مخابره شده روي تلكس خبرگزاري‌هاي دنيا و يا وبلاگهاي مطرح و مشهور، نوشته‌هاي وبلاگنويسان ايراني بود.

اما وبلاگستان ايران در سال 85، چند اتفاق عمده و فراز و فرود با طول موج نسبتاً بلندي را تجربه كرد و همين باعث شد كه ميزان استقبال از وبلاگهاي فارسي در چند برهه‌ي زماني، به شدت تغيير كند.

"افتخارنويسي" وبلاگنويسان كه ريشه‌ آن يك اختلاف سليقه‌ شخصي و شايد هم عدم تفاهم ساده‌ چند بلاگر با يكديگر بود، بعد از تقريباً سه ماه رخوت و سستي سنگيني كه فضاي بلاگستان فارسي را تحت‌الشعاع قرار داده بود، به ناگهان شوكي به وبلاگها و خوانندگانشان وارد كرد كه هنوز هم نقل بسياري از محافل وبلاگي در بين وبلاگنويسها و وبلاگ‌خوان، قضيه‌ي نوشتن افتخارات در پاييز سال 85 است به طوري كه يك جست‌وجوي ساده در ايندكسهاي جست‌وجوگر و نيز فيدخوانها، نشان مي‌دهد كه بيش از 2000 پست در وبلاگهاي فارسي با موضوع "افتخارات من" نوشته شد كه ميليونها كليك و ويزيت را با خود همراه داشتند.

 در واقع داستان به آنجا برمي‌گردد كه چند بلاگر طنزنويس و اهل مطايبه براي انتقاد از وبلاگنويس جواني كه بيوگرافي مفصل خود را بارها و به شكلهاي مختلف مطرح مي‌كرد و افتخارات و سابقه‌ي علمي خود را بيشتر از محتواي توليدي وبلاگش در فرصتهاي گوناگون مورد توجه قرار مي‌داد، شروع به نوشتن افتخارات غيرواقعي و طنز‌آميزي كردند كه به جنبه‌هاي عادي و روزمره‌ي زندگي‌ شخصي آنها برمي‌گشت.

اين افتخارنويسي با اعلام فراخواني كه همان بلاگرهاي طنزنويس در دعوت از ساير وبلاگنويسها براي درج افتخارات طنز‌آميزشان ارايه دادند ادامه پيدا كرد و در مدت كمتر از دو هفته، به موجي فراگير تبديل شد كه در هر وبلاگي مي‌شد ردپايي از آن يافت و حتي به فرصتي تبديل گشت كه بسياري از بلاگرها، زندگي شخصي خود را بيشتر به مخاطبان معرفي نمايند و از اين طريق بسياري از اتفاقات مهم و مغفول‌مانده‌ي دوران زندگي خود را بازگو كنند.

بعد از افت كردن فشارهاي روحي و جو هيجان‌آور ناشي از افتخارنويسي، وبلاگستان تقريباً يك ماه در افت و ركود بود هرچند كه اتفاقات مختلف و رويدادهاي فرهنگي و سياسي ايران و جهان طبق معمول تاثيرات خود را مي‌گذاشتند.

با اين حال، نشاط يافتن مجدد فضاي وبلاگهاي فارسي با ايده‌ نخستين وبلاگنويس فارسي يعني سلمان جريري اتفاق افتاد كه با الهام از يك بازي وبلاگي انگليسي با تاريخچه‌يي تقريباً قديمي و مربوط به دهه‌ 90، موجي جديد از شور و هيجان را در بين وبلاگنويسان ايراني سراسر دنيا پراكنده كرد.

"بازي يلدايي" يا "پنج اعتراف شب يلدا" كه در آن هر وبلاگنويس به مناسبت فرا رسيدن طولاني‌ترين شب سال، پنج واقعيت ناگفته در مورد خود را در وبلاگش مي‌نويسد و همزمان پنج نفر ديگر را نيز براي شركت در اين بازي دعوت مي‌كند و البته بسياري از وبلاگنويسها نيز قواعد شركت در آن را اشتباه مي‌گرفتند به هرحال بازي يلدايي ايده‌ نويي بود كه نخستين بار توسط اولين بلاگر فارسي مطرح شد و اين اتفاق نيز همانند پرونده‌ افتخار نويسي شديداً فراگير شد و به فرصتي براي جريان يافتن شور و حالي زمستاني با حال و هواي نوروز در بين بلاگرها تبديل گشت.

 اتفاقهاي دنياي واقعي در فضاي مجازي
تعدد اتفاقات و ماجراهاي فرهنگي، هنري و ورزشي روي داده در سال گذشته و حجم داستانها آنقدر بالا بود كه مطمئناً فضاي وبلاگستان را نيز منبعث از جو فكري و ايدئولوژيك حاكم بر جامعه، تحت تاثير مستقيم قرار داد به طوري كه بدون استثنا تمامي اتفاقات شايعي كه در بين مردم به شكل هرمي و رو به افزايش، بحث و بررسي مي‌شد و مورد نقد و تعريف قرار مي‌گرفت، در وبلاگها نيز نمود پيدا كرد.

تعطيل شدن روزنامه‌ شرق كه تنها روزنامه باقي مانده از جبهه‌ اصلاح‌طلبان معتدل و روزنامه‌نگاران پيشروي دوم خردادي به بهانه‌ انتشار كاريكاتوري كه موهن خوانده شده بود، درگذشت اوريانا فالاچي زن روزنامه‌نگار ايتاليايي كه گفت‌وگوي تاريخي وي با امام خميني (ره) بنيانگذار فقيد جمهوري اسلامي دليل اصلي شناخته شدن و مورد توجه بودن او در بين ايرانيان بود، انتشار نامه‌ تاريخي رهبر فقيد انقلاب در رابطه با آتش بس جنگ عراق توسط دفتر مجمع تشخيص مصلحت نظام، سفر تاريخي انوشه انصاري به عنوان نخستين ايراني فضانورد به ايستگاه فضايي بين‌المللي و درگذشت عمران صلاحي، طنزپرداز محبوب معاصر در كنار چند موضوع ديگر مانند موج گسترده‌ فيلترينگ غيراصولي و غيرقانوني سايتهاي اينترنتي و وبلاگهاي شخصي از جمله موضوعاتي بودند كه با واكنشهاي دسته‌جمعي و حساسيت قابل توجه وبلاگنويسان مواجه شدند.

ضمن اينكه هرچند مدت زمان زيادي از ارايه‌ي طرح اخير وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مبني بر ساماندهي سايتها و وبلاگهاي فارسي نمي‌گذرد اما اضافه شدن تبصره‌يي بر اين طرح مبني بر فيلتر شدن سايتها و وبلاگهايي كه به عضويت پايگاه ساماندهي درنمي‌آيند، در آخرين هفته‌هاي سال جاري به موضوعي داغ براي بحث و تبادل نظر بلاگرهاي موافق و مخالف تبديل گشت.

نقاط ضعف و قوت
حركتهاي جمعي و گروهي به ويژه اگر با اتحادي متمركز و در اجتماعات واقعي و غيرمجازي ساماندهي نشوند، از جمله آنچه كه تحت عنوان پرونده‌ي افتخارنويسي وبلاگنويسان به ابتكار چند وبلاگنويس خوش‌ذوق و داراي فراغت خاطر و وقت، به ناگهان يك موج همه‌گير و عمومي شد تا جايي كه بسياري از غيروبلاگي‌ها را نيز به واكنش وادار كرد، معمولاً نواقص و ايرادات زيادي دارند. در اين زمينه فراموش نكنيم كه افرادي متفاوت با فرهنگهاي شخصيتي، اجتماعي و خانوادگي كاملاً متفاوت، رويكردهاي فكري گوناگون، سلايق غيرمشترك و البته هويتهاي آشكار و پنهان متفاوتي خودنمايي مي‌كنند و انتظار حفظ سلامت فضا را نمي‌توان به طور معقول مطرح كرد.

به همين دليل متاسفانه متشنج شدن فضاها به دليل خرابكاريهاي عده‌يي كه اصولاً وبلاگنويس نبودند يا ارزش وجودي قلم را به طور كامل دريافت نكرده بودند و نيز رعايت نشدن ادبيات حرفه‌يي، اخلاقي و عفت مورد انتظار ايراني از كلامي كه به صورت مكتوب و سند شده در اختيار مخاطب قرار مي‌گيرد از جمله نقاط ضعف اصلي حركتهايي بود كه فضاي وبلاگستان را در سالي كه گذشت تحت تاثير قرار داد.

اما از نقاط قوت كار وبلاگنويسان در اين فضا مي‌توان به اقداماتي اشاره كرد كه با مقاصد خير و انساني انجام شدند و منافعي متناسب با انرژي و وقت صرف‌شده در راه مورد نظر رساندند. در اين زمينه مي‌توان به همياري براي تهيه‌ اعضاي پيوندي چند بيمار با وضعيت حاد و وخيم كه از همين طريق بسيار هم مشهور شدند اشاره كرد، ضمن اينكه شركت در نمايشگاههاي خيريه و جمع‌آوري كمكهاي مردمي براي ياري رساندن به بيماران خاص، سالمندان و معلولين و نيز برخي سفرهاي دسته‌جمعي براي اهداف خيرخواهانه از جمله‌ كارهاي به ياد ماندني وبلاگنويسان در سالي كه گذشت بود.

ضمناً از ياد نبريم كه واكنشهاي شديد وبلاگنويسان ايراني در مقابل حملات رسانه‌يي غرب در رابطه با اقدام نظامي عليه جمهوري اسلامي و ايجاد مشكلات اقتصادي براي كشور ما در منطقه، با پاسخهاي قاطعي مواجه شدند كه تاثيرات فكري و خبري خود را به خوبي گذاشتند.

 گردهمايي آدمهاي مجازي پشت درهاي واقعي
مخفي كردن هويت اشخاص و گروهها خاصيت برتر فضاهاي مجازي است تا آنجا كه يك فرد مي‌تواند با تغيير هويت، جنسيت، سن، افكار، عقايد و حتي ادبيات خود از طريق سيگنالهايي كه ما تنها نشانه‌هايش را در قالب كلمات مي‌بينيم، چهره‌يي دگرگون و تفسيري متفاوت از واقعيت ارايه دهد. به همين دليل است كه در علم ارتباطات نوين، برقراري ارتباط از طريق فضاهاي مجازي حداقل براي ورود به زندگي شخصي يا تاثيرپذيري از اين فضاها جهت رسيدن به مقاصدي شغلي، شخصي، اقتصادي كه نتايج خود را در عالم ماده نشان مي‌دهند، با رعايت استانداردهاي امنيتي و رفتاري خاصي توصيه شده است.از همين رو مي‌توان به يقين گفت برگزاري نشستها و جشنواره‌هايي كه در آنها وبلاگنويسان تحت هر عنواني گردهم آمدند و با يكديگر ارتباط كلامي و چهره‌به‌چهره برقرار كردند، تاثيرات بسيار مثبتي داشتند حتي اگر به لحاظ محتوايي، نتوانسته باشند هدف مورد نظر را تامين كنند.برخي جلسات دولتي كه توسط سازمان ملي جوانان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات برگزار شدند از همين جمله بودند.

 وبلاگستان فارسي در عرصه‌ي بين‌المللي

نيك به ياد داريم روزهايي را كه با اوج گرفتن تب وبلاگنويسي ميان جوانان، روزنامه‌نگاران و مسوولان دستگاههاي دولتي اعم از معاونان وزير، نمايندگان مجلس، مديران اجرايي و نيز روحانيون و علما، كشور ما به لحاظ كمي در رده‌بندي‌هاي جهاني تعدد وبلاگها، بين رتبه‌هاي سوم و چهارم در نوسان بود و زبان فارسي نيز به يكي از چهار زبان اصلي وبلاگنويسي در دنيا مبدل شده بود. اما بعد از گذشت مدت زماني تقريباً طولاني كه پالايش محتوايي و كمي وبلاگها را سبب شد، در اثر تعطيلي برخي از وبلاگها توسط نويسندگانشان كه تمايلي به ادامه‌ي فعاليت و نوشتن نداشتند يا اين توانايي را در خود احساس نمي‌كردند و همچنين به دليل متوقف شدن فعاليت وبلاگهايي كه بر اثر آپديت نشدن در بازه‌هاي زماني مشخص و مورد نظر وبلاگ‌سرويسها توسط مديران اين سرويس‌دهنده‌ها بسته مي‌شدند، بين تعداد پستهاي سرانه‌ي هر وبلاگ، بازديدكنندگان وبلاگها و نيز مجموع تعداد وبلاگهاي فعال، يك عدم تعادل برقرار شد و به همين دليل نيز افت شش تا هفت‌پله‌يي ايران در اين رده‌بندي‌ها كه منجر شد وبلاگهاي ايراني در رتبه‌ي دهم تا يازدهم دنيا بايستند، شوكي بود كه ناگهان فضاي سايبر ايران را تكان داد.

البته در همين مدت كه وبلاگستان فارسي به لحاظ كمي، افتي محسوس را تجربه مي‌كرد، توليدكنندگان عمده‌ي محتواي مرجع در فضاي سايبر ايران، به موفقيتهايي شخصي دست يافتند و شاهد بوديم كه برخي از وبلاگنويسان فارسي با سفر به كشورهاي خارجي، شركت در كنفرانسها و همايشهاي بين‌المللي و نيز دعوت شدن براي سخنراني به دانشگاههاي معتبر علوم ارتباطات و يا نيز شركت در مصاحبه‌ها و ميزگردهاي خبري رسانه‌هاي مطرح جهان، از حيثيت و اعتبار فضاي وبلاگي فارسي دفاع كردند و نيز وجهه‌ي خود را در اين عرصه بهبود بخشيدند.

 جشنواره‌ها، فرصتي براي رقابت

زماني تصور بر اين بود كه وبلاگها، دفترچه‌هاي خاطرات شخصي هستند و توسط عده‌يي از جوانان اداره مي‌شوند كه براي پر كردن اوقات فراغت خود يا براي جذب گروهي انگشت‌شمار از مخاطبان خاص مانند اعضاي خانواده يا دوستان نزديك، دست به نوشتن مي‌زنند و معمولاً هم هويت‌هاي ناشناس دارند در نتيجه تصوري كه خانواده‌ها، دستگاههاي دولتي و حتي وبگردهاي آشنا با اينترنت نسبت به وبلاگ در پنج سال پيش داشتند، با تصورهاي رايج امروز كاملاً متفاوت است.

امروزه بسياري از كساني كه در بدو تولد وبلاگهاي فارسي، اين پديده را زيرزميني، غيرقانوني، وقت‌تلف‌كن و حتي غيرقانوني و خلاف مي‌دانستند، ايمان پيدا كرده‌اند كه با قدرت و نفوذ خاص وبلاگها و وبلاگنويسان كه وجاهت اجتماعي و قانوني مخصوص خود را كسب كرده‌اند، مي‌توان به ترويج علم، ادب، فرهنگ و بسياري از مفاهيم و باورها پرداخت.

با علم به اين قدرت و فراگيري بود كه در سال گذشته، جشنواره‌هاي وبلاگنويسي متعددي در سطح كشور برگزار شد. جشنواره‌ي وبلاگنويسي دانشجويان، جشنواره‌ي وبلاگنويسي حقوقي، جشنواره‌ي وبلاگنويسي امام رضا، جشنواره‌ي وبلاگنويسي پيامبر اعظم، جشنواره‌ي وبلاگنويسي پرستاري، جشنواره‌ي وبلاگنويسي فجر، جشنواره‌ي وبلاگنويسي قرآني و مواردي ديگر از جمله بخش فارسي جشنواره‌ي وبلاگنويسي راديو صداي آلمان از جمله شاخص‌ترين جشنواره‌هايي بودند كه با بازتاب فراوان خود در سال گذشته، هيجان و اشتياق را به جمع بلاگرها آوردند.

همينطور برگزاري 4 جشنواره‌ي استاني وبلاگنويسي و فراخوان عمومي چند مجله‌ي اينترنتي براي انتخاب برگزيده‌هاي وبلاگنويسي در پايان سال 85 در كنار چند جايزه كه از طرف نهادهاي شخصي و دولتي به بهترين وبلاگنويسان سال اهدا شد، همگي نشاندهنده‌ي افزايش تاثيرگذاري و نفوذ وبلاگنويسي در لايه‌هاي مختلف جامعه و وقوف مسوولان به اين اهميت است.

 وبلاگنويسي ديني، تجلي معنا در قالب سيگنالها

به نظر نمي‌رسيد اين پديده‌ي عجيب و غيرقابل هضم كه روزي در خانواده‌ها اختلاف‌آفرين بود و براي گسترش آن بايد دست به دامان كافي‌نت‌ها مي‌شد، به محبوب‌ترين موضوع اهالي دين، علما، طلاب و مذهبيون تبديل شود.

اول از همه، راه‌اندازي دفتر توسعه‌ي وبلاگنويسي ديني كه در قم فعاليت مي‌كند و اهالي آن هم اكثراً روحانيون، دانش‌آموختگان حوزه‌ي علميه و نيز برخي علماي طراز اول هستند اتفاقي بود كه بسياري از توجهات را به توليد محتوا با موضوعاتي متفاوت از آنچه در وبلاگهاي عادي مي‌بينم معطوف ساخت.

اين دفتر ابتدا ضمن برقراري ارتباط با نشريات و رسانه‌هاي معتبر، سعي در منعكس كردن محتواي ديني و مذهبي توليدشده توسط وبلاگنويسان زيرمجموعه‌ي خود داشت و از اين طريق با ارسال آخرين پستها و مطالب نوشته‌شده توسط آنها، رسانه‌ها را به استفاده، نقل‌قول و برداشت از اين وبلاگها ترغيب مي‌كرد.

كار ادامه يافت و انجام راهپيمايي به مناسبتهاي مختلف، ساماندهي امور خيريه، برگزاري نشستهاي تخصصي با قشرهاي مختلف و نيز همكاري در اجراي جشنواره‌هاي وبلاگنويسي از جمله فعاليتهايي شد كه اهالي دفتر در انجام آن شديداً مصر و جدي بودند و در جدولهاي زمان‌بندي‌شده‌ي خود نيز توجه فراواني به انجام دقيق و موبه‌موي اين برنامه‌ها داشتند.

انعكاس اين برنامه‌ها در سطح بين‌المللي نيز چند خبرنگار خارجي از جمله خبرنگار زن روزنامه‌ي لس‌آنجلس تايمز را بر آن داشت تا ضمن سفر به ايران، به انعكاس فعاليتهاي دفتر مبادرت ورزند.

هر طلبه يك وبلاگ نيز شعار ديگري بود كه در حوزه‌ي علميه‌ي قم داده مي‌شد و خبر از اضافه شدن واحدهاي اجباري آموزش وبلاگنويسي و مباني كامپيوتر به دروس حوزوي و خارج فقه طلاب مي‌داد. سفر به مناطق جنگي و عملياتي كشور در پايان سال 85 نيز كه با عنوان "از بلاگ تا پلاك" با حضور جمع كثيري از وبلاگنويسان، طلاب و علاقه‌مندان به تاريخ معاصر كشورمان ضمن سفر به مناطق جنگي و خاطره‌انگيز شلمچه، چزابه، دهلاويه، خرمشهر، آبادان و... انجام شد، يادمان آورد كه وبلاگنويسي ديني در ايران حال دارد به پديده‌يي نوين تبديل مي‌شود كه به راحتي نمي‌توان از كنار آن گذشت.

اينكه چهره‌ها و روحانيان مورد وثوق مردم با حضور در اينترنت، به توليد محتواي مورد نظر خود مي‌پردازند، مستقيماً با مخاطبان گفت‌وگو مي‌كنند، استفتائات و شبهات ديني را پاسخ مي‌گويند و با ادبيات مخصوص خويش، از خاطرات و اتفاقات روزانه‌شان مي‌نويسند اتفاق جديدي بود كه فضاي باز فكري در وبلاگستان را مهمترين عامل آن مي‌توان قلمداد كرد.

 ***
در تحولات وبلاگستان فارسي سال 85، بر خلاف سال گذشته، سرويس‌دهندگان وبلاگ كمترين تاثيرات را داشتند. ما هم اكنون در فضاي وبلاگستان فارسي، پنج سرويس‌دهنده‌ عمده داريم به علاوه‌ي چند سرويس‌دهنده‌ي اقماري كه تعداد كاربراني كمتر از صد يا دويست نفر دارند. با اين حال به نظر مي‌رسد رويكرد اقتصادي تمامي اين سرويس‌دهنده‌ها كه بدون استثنا در سال گذشته به دنبال تقويت منابع مالي خود بودند، باعث شد تا حركتهاي فرهنگي قوي صورت گرفته در سالهاي گذشته كمرنگ شود و به همين دليل كمترين نقش در تحول وبلاگستان فارسي را بايد به حساب سرويس‌دهنده‌ها نوشت. در حالي كه بخش عمده‌ي اين تاثير را مي‌توان در بين نشريات الكترونيك، فيدخوانهاي جديد، خبرگزاريهاي تازه‌تاسيس و وبلاگنويسان روزنامه‌نگار تقسيم كرد.

ابداع سبكهاي جديدي براي پر كردن وبلاگها و صفحات دريافت نظرات كاربران از انواع و اقسام تبليغات كه بسياري از تعهدات حرفه‌يي و اخلاقي وبلاگ سرويسها را نقض كرد، باعث مي‌شود تا نتوانيم در روند پيشرفت روبه جلوي وبلاگهاي فارسي، سهم خاصي براي اين سرويسها در نظر بگيريم ضمن اينكه روند خريداري دامنه‌هاي اختصاصي با پسوندهايي مثل .ir و .com براي وبلاگهاي شخصي نيز روز به روز در حال افزايش است.